Autor: Marijke Wijnroks, Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Intencja

Twee jaar na de beëindiging van de bloedige burgeroorlog in 1992 in El Salvador, startte in zes gemeenten een door Nederland gefinancierd gezondheidsprogramma. Het was een zogenaamd multi-bi project, dat werd uitgevoerd door de Pan American Health Organisation (PAHO). Het programma had twee doelen:

wederopbouw van de door de oorlog sterk aangetaste gezondheidsinfrastructuur;
verbetering van de gezondheidssituatie via de participatieve Primary Health Care (PHC) benadering.

Het programma beoogde ook bij te dragen aan het proces van wederopbouw en verzoening. De oorlog had El Salvador sterk gepolariseerd achtergelaten. Vanuit het idee dat gezondheid een politiek neutraal terrein was, wilden we via PHC samenwerking tussen overheid en maatschappelijke organisaties bevorderen.

Podejście

In ons PHC-programma was veel aandacht voor planning van onderaf, voor organisatie en participatie van gemeenschappen en voor intersectorale samenwerking. Dat paste bovendien naadloos in het formele beleid van het Salvadoraanse ministerie van Gezondheid. Ikzelf was verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie, en daarmee ook voor het opzetten van een baseline onderzoek over de startsituatie in de gemeenten. Daarvoor hadden we bewust de uitvoerder met verreweg de minste ervaring gecontracteerd: de Universiteit van El Salvador. Zo wilden we de Universiteit – die de opleiding van het leeuwendeel van de Salvadoraanse gezondheidswerkers verzorgde – betrekken bij ons programma en bij het PHC-concept, en tegelijk haar onderzoekscapaciteit versterken. Mijn contactpersoon was de – zeer betrokken en gemotiveerde – dziekan wydziału lekarskiego.

Wynik

Nazwa sprawy 1996 program poszedł dobrze. Jednak w wyborach samorządowych prawicowa partia ministra zdrowia przegrała z lewicową opozycją w czterech z „naszych” sześciu gmin.. Minister okazał się odpowiedzialny za kampanię polityczną swojej partii w tych gminach i szukał kozła ofiarnego. To stało się naszym zespołem projektowym. Prowadzilibyśmy komunistyczną propagandę. Zgarnęlibyśmy też koszty ogólne budżetu programu. Oczywiście niesprawiedliwie, ponieważ umowy dotyczące kosztów ogólnych są standardową częścią umów z organizacjami wielostronnymi, takimi jak PAHO. Wynik: natychmiastowe zwolnienie naszego zespołu i zakończenie projektu (zatrzymało się w 1997). sam wyszedłem w 1998 om als themadeskundige gezondheid te gaan werken voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. … onverwachte afloop In 2009 werden de verkiezingen in El Salvador – voor het eerst – gewonnen door de linkse partijen. Een politieke wisseling van de wacht aan de top van de overheid was het gevolg. I w 2010 was ik voor het eerst sinds mijn vertrek in 1998 weer terug in El Salvador. Als Aids-ambassadeur leidde ik een missie van het UNAIDS-bestuur. Bij mijn eerste vergadering op het Ministerie van Gezondheid ontmoette ik tot mijn grote verrassing de oude decaan van de medische faculteit. Hij bleek benoemd tot vice-minister verantwoordelijk voor het sectorbeleid. Hij vertelde me dat ‘ons’ PHC-programma een belangrijke inspiratiebron was geweest voor het nieuwe sectorbeleid. De nieuwe minister (destijds rector van de universiteit) had intersectorale samenwerking zelfs op nationaal niveau ingevoerd.

Lekcje

De keuze van de minst gekwalificeerde aanbieder voor de baseline study bleek onbedoeld briljant. Niet alleen kon de universiteit onderzoekservaring opdoen, maar het zette een cruciaal veranderingsproces in het denken over gezondheid in gang.
Echte veranderingen vragen een lange adem en een stevige endogene basis is essentieel
Er zijn eigenlijk geen ‘politiek neutrale’ terreinen. ‘Onze’ PHC-aanpak strookte op papier volledig met het beleid van de regerende partij. Maar die had andere drijfveren en wilde de status quo handhaven.