Autor: Marijke Wijnroks, Ministerstvo zahraničných vecí

Zámer

Twee jaar na de beëindiging van de bloedige burgeroorlog in 1992 in El Salvador, startte in zes gemeenten een door Nederland gefinancierd gezondheidsprogramma. Het was een zogenaamd multi-bi project, dat werd uitgevoerd door de Pan American Health Organisation (PAHO). Het programma had twee doelen:

wederopbouw van de door de oorlog sterk aangetaste gezondheidsinfrastructuur;
verbetering van de gezondheidssituatie via de participatieve Primary Health Care (PHC) benadering.

Het programma beoogde ook bij te dragen aan het proces van wederopbouw en verzoening. De oorlog had El Salvador sterk gepolariseerd achtergelaten. Vanuit het idee dat gezondheid een politiek neutraal terrein was, wilden we via PHC samenwerking tussen overheid en maatschappelijke organisaties bevorderen.

Prístup

Náš program primárnej zdravotnej starostlivosti venoval veľkú pozornosť plánovaniu zdola nahor, pre komunitnú organizáciu a participáciu a pre medzisektorovú spoluprácu. Bez problémov to zapadlo aj do formálnej politiky salvadorského ministerstva zdravotníctva. Bol som zodpovedný za monitorovanie a hodnotenie, a teda aj na vypracovanie základnej štúdie o východiskovej situácii v obciach. Na tento účel sme zámerne uzatvorili zmluvu s dodávateľom, ktorý má zďaleka najmenej skúseností: univerzite v Salvádore. Napríklad sme chceli do nášho programu a do koncepcie primárnej zdravotnej starostlivosti zapojiť univerzitu, ktorá poskytovala školenia pre najväčší podiel salvádorských zdravotníckych pracovníkov., pri posilňovaní svojej výskumnej kapacity. Môj kontakt bol – veľmi zapojený a motivovaný – decaan van de medische faculteit.

Výsledok

Názov prípadu 1996 verliep het programma voorspoedig. Maar bij de gemeenteraadsverkiezingen verloor de rechtse partij van de minister van Gezondheid in vier van ‘onze’ zes gemeenten van de linkse oppositie. De minister bleek verantwoordelijk voor de politieke campagne van zijn partij in die gemeenten en zocht een zondebok. Dat werd ons projectteam. Wij zouden communistische propaganda hebben gevoerd. En we zouden ook nog de overhead van het programmabudget in eigen zak hebben gestoken. Onterecht natuurlijk, want afspraken over de overhead zijn standaard onderdeel van contracten met multilaterale organisaties als de PAHO. Výsledok: ontslag van ons team op staande voet en afbouw van het project (het stopte in 1997). Ikzelf vertrok in 1998 om als themadeskundige gezondheid te gaan werken voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. … onverwachte afloop In 2009 werden de verkiezingen in El Salvador – voor het eerst – gewonnen door de linkse partijen. Een politieke wisseling van de wacht aan de top van de overheid was het gevolg. A v 2010 was ik voor het eerst sinds mijn vertrek in 1998 weer terug in El Salvador. Als Aids-ambassadeur leidde ik een missie van het UNAIDS-bestuur. Bij mijn eerste vergadering op het Ministerie van Gezondheid ontmoette ik tot mijn grote verrassing de oude decaan van de medische faculteit. Hij bleek benoemd tot vice-minister verantwoordelijk voor het sectorbeleid. Hij vertelde me dat ‘ons’ PHC-programma een belangrijke inspiratiebron was geweest voor het nieuwe sectorbeleid. De nieuwe minister (destijds rector van de universiteit) had intersectorale samenwerking zelfs op nationaal niveau ingevoerd.

Lekcie

De keuze van de minst gekwalificeerde aanbieder voor de baseline study bleek onbedoeld briljant. Niet alleen kon de universiteit onderzoekservaring opdoen, maar het zette een cruciaal veranderingsproces in het denken over gezondheid in gang.
Echte veranderingen vragen een lange adem en een stevige endogene basis is essentieel
Er zijn eigenlijk geen ‘politiek neutrale’ terreinen. ‘Onze’ PHC-aanpak strookte op papier volledig met het beleid van de regerende partij. Maar die had andere drijfveren en wilde de status quo handhaven.