In crisistijd is het in het bedrijfsleven goed gebruik om een Blue Team en een Red Team te hebben. Het Blue Team adviseert de beslissende personen en instanties. Het Red Team houdt het Blue Team scherp en op koers door constructieve tegenspraak en kritische analyse, en beschermt het Blue Team tegen groepsdenken en tunnelvisie.

In deze coronapandemie vormt het Outbreak Management Team (OMT) het Blue Team. Er was ook een zelfbenoemd Red Team, een belangeloos, onafhankelijk, interdisciplinair team van twaalf mensen, ondersteund door een digitaal netwerk van honderden betrokkenen.

Toch is het niet gelukt om naast het OMT een Red Team neer te zetten dat als zodanig functioneerde. Waarom niet? We spreken met Wim Schellekens, Arnold Bosman en Bert Mulder.

Bert Mulder, Arts microbioloog bij Canisius Wilhelmina Ziekenhuis
Arnold Bosman, Veld-epidemioloog, directeur Transmissible BV
Wim Schellekens, Strategisch adviseur gezondheidszorg

Foto: Liesbeth Dingemans

Demissionair minister De Jonge nodigt in de vroege zomer van 2020 vier experts uit voor ‘lessons learned’ van de afgelopen maanden: Arnold Bosman, Amrish Baidjoe, Xander Koolman en Wim Schellekens. Zij schrijven op 22 juli 2020 een open brief naar de overheid over het bestrijden van de crisis. Binnen twee weken groeit dit uit tot het Red Team, een team van twaalf personen (zie: https://www.c19redteam.nl/over-red-team-c19-nl/), dat elkaar vond door ieders activiteit op sociale media. Dit Red Team presenteert zich opnieuw per brief op 2 augustus. Zij zien dat na de eerste golf het coronavirus exponentieel groeit en dat tijdig ingrijpen noodzakelijk is. Het kabinet treedt echter niet op. Voor goed beleid is tegenspraak noodzakelijk, vindt het Red Team. “Een pandemie is een complex vraagstuk, dat om een complexe benadering vraagt”, vertelt Schellekens. Daarvoor zijn naast medische en virologische competenties ook veldervaring met eerdere epidemieën (hiv/aids, SARS, ebola) nodig, public health-expertise, gedragsexpertise, data-analyse en besluitvorming bij complexe processen. Arnold Bosman: “Dat juist vanuit het idee om vanuit deze verscheidenheid de OMT-adviezen aan te vullen.”

Nadat het Red Team verschijnt in diverse mediaoptredens en op uitnodiging van de Tweede Kamer tijdens een formele zitting tweemaal is gehoord, móeten minister De Jonge en zijn secretaris-generaal Eric Gerritsen wel luisteren. Het Red Team krijgt van hen te horen: doe wat je wilt, gebruik de pers, praat met de Tweede Kamer, maar wij hebben nu geen behoefte aan zulke adviezen. Ook twee weken later, tijdens een gesprek met OMT-voorzitter Jaap van Dissel en RIVM-directeur Hans Brug, krijgt de groep nul op het rekest. Van Dissel en Brug laten duidelijk weten dat het OMT de opdracht heeft om “biomedisch wetenschappelijk advies te geven. Het OMT heeft daarom geen behoefte aan aanvullende expertise.”

Omdat de adviezen en analyses van het Red Team het OMT en het kabinet niet bereiken, zoekt de groep andere kanalen om deze onder de aandacht te brengen.

Bosman: “We wilden als Red Team graag nauw samenwerken met het ministerie en het OMT, maar helemaal niet op de stoel van het OMT zitten. Door hun afwijzing konden wij onze waarschuwingen en adviezen alleen via de Tweede Kamer en de media kwijt. Ons doel was om tijdens een complexe crisis mogelijke blinde vlekken aan het licht te brengen en tunnelvisie te voorkomen via constructieve en goed onderbouwde tegenspraak.”

Het Red Team kiest ervoor zich te richten op de op dat moment bestaande blinde vlekken in de pandemiebestrijding. Dat doen ze door het schrijven van een aantal adviesnota’s, die tot op de dag van vandaag relevant zijn. De kern van die adviezen was om conform de WHO-adviezen tijdig, snel en krachtig het aantal besmettingen omlaag te brengen. En deze daarna ook laag te houden via de basismaatregelen, breed testen, intensief bron- en contactonderzoek met ondersteunde en niet meer vrijblijvende isolatie en quarantaine, later natuurlijk aangevuld met alle inzet voor vaccineren. We wezen daarbij ook op het belang van het bieden van perspectief aan de burger, het voorspelbaar maken van beleid via een routekaart en de essentiële rol van communicatie. In totaal bracht het Red Team 15 adviesnota’s en waarschuwingsbrieven uit (zie: https://www.c19redteam.nl/adviezen/).
Het kabinet kiest op dat moment echter steeds voor het sturen op ziekenhuis- en ic-capaciteit. Hierdoor lopen de besmettingen hoog op en komen noodzakelijke ingrepen om de ziekenhuizen te ontzien, te laat. Met als gevolg veel zieken, onnodige doden, uitgestelde zorg, overbelasting van zorgmedewerkers en ernstige schade voor de horeca, de cultuur, het bedrijfsleven en de economie. Daarnaast publiceerde het Red Team onderwerpgerichte adviezen, over de veilige heropening van scholen (17 aug), het coronatestbeleid (11 sept), mondneusmaskers (27 sept), strategie van ‘The Hammer and the Dance’ (27 sept) en de rol van aerosolen (27 okt).

Als interdisciplinaire groep combineert het Red Team de theorie van de wetenschap met de realiteit van de praktijk. Daarbij zijn alle leden onafhankelijk van de politiek en van andere wetenschappers en instituten. De groep hoeft geen onderzoeksfondsen binnen te halen en heeft geen andere financiële of reputatiebelangen bij de crisis. Zo kan het Red Team vrijuit spreken. Het Red Team ontvangt ook geen financiële steun. De leden doen al het werk in hun vrije tijd, zij produceren een reeks adviezen in korte tijd. Politici en burgemeesters vragen herhaaldelijk advies aan het Red Team.
Schellekens: “Het Red Team vergaderde wekelijks op maandagavond per video. Hier vonden indringende discussies plaats over de vraag hoe we ontwikkelingen moesten duiden, wat dat betekende voor patiënten, burgers, de zorg en voor bedrijven en economie, en wat de meest zinvolle aanpak was vanuit onze visie, doelstellingen en strategie. Hierbij speelden onze waarden een doorslaggevende rol: geen negativiteit of activisme, adviezen moesten onderbouwd zijn volgens internationale literatuur, experts en veldervaring. Adviezen brachten we alleen uit als we daadwerkelijk consensus hadden bereikt, zonder dat er sprake was van compromissen.”

“Het Red Team was briljant als multidisciplinair team en in de adviezen, we zijn daarmee zeer constructief bezig geweest. Maar als Red Team hebben we ons doel niet bereikt”, concludeert Schellekens. Hij vindt het teleurstellend, maar het OMT en het kabinet toonden geen interesse in de adviezen van het Red Team. Het lukte de groep niet om met hen in gesprek te komen. Het kabinet volhardde in zijn koers om te blijven sturen op de ziekenhuis- en ic-capaciteit.

Arnold Bosman: “Wat we wel hebben bereikt is dat het Red Team heeft getoond hoeveel onafhankelijk professioneel talent je op korte termijn in de samenleving kunt mobiliseren, dat als hecht samenwerkend team systematisch, betrouwbaar en met hoge kwaliteit output kan leveren. Ik kan de positieve en drijvende kracht van Amrish Baidjoe hierbij niet genoeg benadrukken. Dat geldt ook voor de data-analyse en duiding door Marino van Zelst en Edwin Veldhuizen, de complexiteitsbenadering van Bert en Peter Slagter, de gedragsinput en ervaring met eerdere uitbraken van Ginny Mooy en Gowri Gopalakrishna en de dagelijkse zorgervaring van Nienke Ipenburg.” Daar voegt Bert Mulder aan toe: “De overheid zou veel meer gebruik moeten maken van dit soort samenlevingsinitiatieven, zeker in complexe situaties.”

Het Red Team kondigde daarom in februari 2021 aan niet meer met nieuwe adviezen te zullen komen. Wim Schellekens: “Steeds opnieuw herhalen van wat het Red Team wijs beleid zou vinden wordt drammen en activisme, en dat valt niet onder wat wij wilden: ‘constructieve tegenspraak’”. Op 1 november 2021 werd het team definitief opgeheven. Bert Mulder benadrukt de waarde van een Red Team nog maar eens: “Als wij één ding hebben bereikt, dan hopen we dat we met deze groep hebben aangetoond dat een ‘Red Team’ als het onze − met dezelfde mate van onafhankelijkheid − tijdens crises absoluut noodzakelijk is, zeker naarmate de crisis langer duurt en aan complexiteit wint. Belangen, eigenwijsheid, groepsdenken, loyaliteit en verwevenheid met politiek kunnen een objectief advies behoorlijk vertroebelen.”