Mpanoratra: Marijke Wijnroks, Minisiteran’ny Raharaham-bahiny

Ny fikasana

Roa taona taorian'ny nifaranan'ny ady an-trano nandriaka tao 1992 any El Salvador, Nanomboka programa ara-pahasalamana novatsian'i Holandy tany amin'ny kaominina enina. Tetikasa antsoina hoe multi-bi izy io, notarihan'ny Pan American Health Organization (PAHO). Nanana tanjona roa ilay fandaharana:

fanarenana ny fotodrafitrasa ara-pahasalamana simba tanteraka noho ny ady;
fanatsarana ny toe-pahasalamana amin'ny alalan'ny fandraisana anjara amin'ny fikarakarana ara-pahasalamana voalohany (PHC) fomba.

Ny fandaharan'asa dia mikendry ny handray anjara amin'ny dingana fanarenana sy fampihavanana ihany koa. Ny ady dia nahatonga an'i El Salvador ho tafasaraka be. Mifototra amin'ny hevitra hoe faritany tsy miandany ara-politika ny fahasalamana, tianay ny hampiroborobo ny fiaraha-miasa eo amin'ny governemanta sy ny fikambanana sosialy amin'ny alàlan'ny PHC.

Ny fomba fiasa

In ons PHC-programma was veel aandacht voor planning van onderaf, voor organisatie en participatie van gemeenschappen en voor intersectorale samenwerking. Dat paste bovendien naadloos in het formele beleid van het Salvadoraanse ministerie van Gezondheid. Ikzelf was verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie, en daarmee ook voor het opzetten van een baseline onderzoek over de startsituatie in de gemeenten. Daarvoor hadden we bewust de uitvoerder met verreweg de minste ervaring gecontracteerd: de Universiteit van El Salvador. Zo wilden we de Universiteit – die de opleiding van het leeuwendeel van de Salvadoraanse gezondheidswerkers verzorgde – betrekken bij ons programma en bij het PHC-concept, en tegelijk haar onderzoekscapaciteit versterken. Mijn contactpersoon was de – zeer betrokken en gemotiveerde – decaan van de medische faculteit.

Ny vokany

Anaran'ny raharaha 1996 verliep het programma voorspoedig. Maar bij de gemeenteraadsverkiezingen verloor de rechtse partij van de minister van Gezondheid in vier van ‘onze’ zes gemeenten van de linkse oppositie. De minister bleek verantwoordelijk voor de politieke campagne van zijn partij in die gemeenten en zocht een zondebok. Dat werd ons projectteam. Wij zouden communistische propaganda hebben gevoerd. En we zouden ook nog de overhead van het programmabudget in eigen zak hebben gestoken. Onterecht natuurlijk, want afspraken over de overhead zijn standaard onderdeel van contracten met multilaterale organisaties als de PAHO. Ny vokany: ontslag van ons team op staande voet en afbouw van het project (het stopte in 1997). Ikzelf vertrok in 1998 om als themadeskundige gezondheid te gaan werken voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. … onverwachte afloop In 2009 werden de verkiezingen in El Salvador – voor het eerst – gewonnen door de linkse partijen. Een politieke wisseling van de wacht aan de top van de overheid was het gevolg. Ary in 2010 was ik voor het eerst sinds mijn vertrek in 1998 weer terug in El Salvador. Als Aids-ambassadeur leidde ik een missie van het UNAIDS-bestuur. Bij mijn eerste vergadering op het Ministerie van Gezondheid ontmoette ik tot mijn grote verrassing de oude decaan van de medische faculteit. Hij bleek benoemd tot vice-minister verantwoordelijk voor het sectorbeleid. Hij vertelde me dat ‘ons’ PHC-programma een belangrijke inspiratiebron was geweest voor het nieuwe sectorbeleid. De nieuwe minister (destijds rector van de universiteit) had intersectorale samenwerking zelfs op nationaal niveau ingevoerd.

Ny lesona

De keuze van de minst gekwalificeerde aanbieder voor de baseline study bleek onbedoeld briljant. Niet alleen kon de universiteit onderzoekservaring opdoen, maar het zette een cruciaal veranderingsproces in het denken over gezondheid in gang.
Echte veranderingen vragen een lange adem en een stevige endogene basis is essentieel
Er zijn eigenlijk geen ‘politiek neutrale’ terreinen. ‘Onze’ PHC-aanpak strookte op papier volledig met het beleid van de regerende partij. Maar die had andere drijfveren en wilde de status quo handhaven.