Enwere echiche ole na ole na -akọwa ihe kpatara ụfọdụ ụlọ ọrụ ji dị mma n'ịmụta ihe site na ọdịda, mana imirikiti echiche ndị a na -arụtụ aka na "omenala", 'ihu igwe’ na "nchekwa akparamagwa". Ndị a bụ akụkụ siri ike nghọta, hapụ ya ma ọ bụrụ na ị nwaa ime ya na nzukọ nke gị. Ọ tụgharịrị na mmụta maka otu nzukọ adịghị mfe, n'ezie ọ bụghị ma ọ bụrụ na ọdịda bụ mmalite. Agbanyeghị, na ọkwa onye ọ dị mfe ịghọta ihe kpatara enwere ọdịiche dị n'etiti mmadụ abụọ n'ịmụta ihe site na ọdịda. Karịsịa ma ọ bụrụ na ị na -atụnyere mmụta n'ime ogologo oge. Yabụ: kedu ihe mmadụ ji bụrụ ọkachamara, ma ọ bụghị nke ọzọ?

Na -ele echiche banyere ịghọ ọkachamara, na -enye onye Swede Karl Anders Ericsson (Ericsson, 1993; Ericsson, 1994; Ericsson, 2007) nkọwa maka ọdịiche a. Ebe ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị na -arụ ụka na nka na -ekpebikarị nka pụrụ iche, Ericsson kwuru na ọ bụghị. Ericsson rụrụ ụka na ọ dị iche na 'mmadụ nkịtị', onye ọkachamara nwere mmemme ọzụzụ akọwapụtara nke ọ kpọrọ "ime ụma mee". Omume ụma na -eme nwere usoro ndị a (Ericsson, 2006):

1. Socialization na isiokwu
2. Ịnweta onye nchịkwa nke nwere ike isetịpụ ihe mgbaru ọsọ
3. Ịmepụta ụzọ iji tụọ ndozi
4. Ịmepụta ọwa dị mma maka nzaghachi na -aga n'ihu na ozugbo
5. Mmepe nke nnọchite anya arụmọrụ kacha elu
6. Ọzụzụ onye nkuzi mepụtara iji nweta mbọ na itinye uche kacha
7. Ịmụta itinye nyocha onwe onye ma mee ihe nnọchianya nke arụmọrụ kacha elu.
8. Ịzụlite oge ọzụzụ nke gị iji wepụta mbọ na itinye uche kacha.

Enwere nsogbu ole na ole n'iwepụta tiori a site n'ọkwa onye ọbụla ruo n'ọkwa nhazi. Karịsịa; 1) nzaghachi ga -abụrịrị na 2) nzaghachi kwesịrị ịkọwa kpọmkwem ihe mejọrọ na ihe ọ kwesịrị ịbụ. N'ọkwa onye ọ bụla, nke a dị mfe iche n'echiche site n'icheta onye ọkpụkpọ tennis ịkụ bọọlụ na onye nchịkwa na -agwa ya ihe mejọrọ na otu esi emeziwanye ya.. Nke a bụ ihe na -agaghị ekwe omume maka nzukọ yana ọ na -esikwu ike maka nzukọ dị mgbagwoju anya dịka ụlọ ọgwụ. Ndị otu dị otu a ga -achọ nnukwu data iji tụọ nkọwa zuru oke. Yabụ kedu ihe Ericsson na -enyere aka iwulite echiche gbasara mmụta nhazi?

Ozizi ama ama maka ịbụ ọkachamara bụ 10.000 Ọchịchị elekere nke Malcolm Gladwell (2008). Naanị mgbe mmadụ na -eme nnukwu mbọ iji zụọ nka, ọ ga -abịaru ọkwa ọkachamara. Agbanyeghị, Ericsson anaghị ekerịta nkwenye a ma lelee ogo ọzụzụ ahụ (dị ka m kwuru n'elu). Ọmụmaatụ nke omume ama ama ama ama ga -abụ ndị egwuregwu chess na -e imitateomi egwuregwu ndị ama ama ma na -enyocha ngwa ngwa ma ịkwaga ha nwere nke a “nke ziri ezi” nkwaghari bu na onye nkuzi ukwu ahọrọla. Ericsson (1994) chọpụtara na ndị nna nna ukwu zụrụ azụ n'ụzọ dị otu a tinyere awa ole na ole karịa ndị ọzụzụ ha nwere igwu ọtụtụ egwuregwu dị ka o kwere mee. Isi ebe a bụ na ọ bụghị nke ukwu, mana ogo ọzụzụ dị mkpa. Ọ dabara nke ọma, ọnụ ọgụgụ mmejọ ụlọ ọgwụ na -amụta na ya adịghị ka bọọlụ onye ọkpọ tenis kụrụ n'ime ụgbụ n'ọrụ ya.. Ya mere, ime ụma na -eme ihe dị mkpa iji tinye n'ọrụ ndị otu na -eme kwa ụbọchị, n'ihi na enwere naanị ọtụtụ mmejọ a ga -amụta na ya. Otu ụzọ dị mma maka nzukọ ka ọ dị mma bụ ịmụta ihe site na mmejọ ha dịka ọkachamara ga -eme.

Nke a na -ada oke mma ịbụ eziokwu n'otu onye. Nwa ọ bụla nwere ike bụrụ Roger Federer na -esote ma ọ bụrụhaala na -eso nzọụkwụ asatọ nke Ericsson. Ọ bụghị ihe ijuanya na a katọrọ ozizi Ericsson n'ọtụtụ ebe. Na 2014 Otu mbipụta nke akwụkwọ akụkọ agụmakwụkwọ ọgụgụ isi gbadoro ụkwụ n'ịkagbu nkwupụta ya (Agba aja aja, Kedu ka o siri mee, Leppink & Ogige, 2014; Ackerman, 2014; Grabner, 2014; Hambrick et al., 2014). Nke a emeela nchọpụta dị ukwuu na ndị ọzọ na -ekpebi nka (IQ, ahuhu, mkpali), nwere nkwubi okwu dị iche iche banyere mmetụta omume ịkpachapụ anya na -eme na ọkwa nka mmadụ. Ma ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọmụmụ ọ bụla na -ahụ ezigbo mmetụta dị mma. Na mgbakwunye na ọkwa onye ọ bụla, a na -eduzikwa ụfọdụ ọmụmụ n'ime ọkwa mmụta nnukwu. Ọmụmụ ihe e bipụtara n'akwụkwọ akụkọ ama ama Nature (Yin et al., 2019) dị ka ọmụmaatụ, na -ekwubi na nkwalite arụmọrụ na otu na -eme mgbe ọdịda dara ada ọ bụghị mgbe ụfọdụ ọdịda dara.

Akwụkwọ sayensị agaghị enwe ike ịkọwa nke ọma mee ma ọ bụ amụtaghị mgbe ọdịda na ọkwa nhazi. Ọtụtụ ọmụmụ gbasara mmụta nhazi na -ejedebe: “mgbanwe omenala dị mkpa…”. N'uche m, ndụmọdụ ndị a nwere oke mkpọtụ, na -enye ndụmọdụ yiri nke a abaghị uru nye ndị nchịkwa na ndị na -eme iwu. Na ọkwa onye ọ bụla, mkpọtụ a emeela ka e kpebisie ike na ọ bụ ihe ndị dị mkpa. Echiche nke nwere ike ịkọwa ihe na -eme n'etiti ọkwa (onye na nzukọ) ka na -efu. Na mgbakwunye, echeghị m na mmụta sitere na ọdịda bụ ihe na -ekwe nkwa mgbe nzukọ nwere njirimara nke nzukọ mmụta. Ya mere, ọ dị mkpa ịme nyocha n'ime 'talent'’ nke 'IQ’ nke nzukọ ịmụta, otu nzukọ ọkachamara si amụta na ụdị ọdịda ọ na -ekpebi ikike mmụta. Ọmụmụ ihe mbụ m na -arụ ụka maka ịdị adị nke ọdịda 'ọjọọ' na 'ezi', mana ihe na -eme ka ọdịda daa ezigbo mma chọrọ nyocha ọzọ. Ọ bụ ya mere m ji jiri okwu Ericsson mechie (1994):

"Ihe ndekọ sayensị n'ezie nke arụmọrụ pụrụ iche ga -akọwapụta ma mmepe nke na -eduga n'ịrụ ọrụ pụrụ iche yana mkpụrụ ndụ ihe nketa na njiri mara nke na -eme ya.".

References

• Ackerman, P. L. (2014). Okwu nzuzu, ezi uche, na sayensị nke arụmọrụ ndị ọkachamara: Ọdịiche dị iche iche nke onye nwere ọgụgụ isi. Ọgụgụ isi, 45, 6-17.
• Agba aja aja, A. B., Kedu ka o siri mee, E. M., Leppink, J., & Ogige, G. (2014). Omume, ọgụgụ isi, na obi ụtọ na ndị egwuregwu chess novice: Ọmụmụ ihe a na -atụ anya na mmalite nke ọrụ chess. Ọgụgụ isi, 45, 18-25.
• Ericsson, K. A. (2006). Mmetụta nke ahụmịhe na omume ịma ụma na mmepe nke arụmọrụ ọkachamara ka elu. Akwụkwọ ntuziaka Cambridge nke nka na arụmọrụ ọkachamara, 38, 685-705.
• Ericsson, K. A., & Ịdị mma, N. (1994). Ọrụ ọkachamara: Ọdịdị ya na nnweta ya. American ọkà n'akparamàgwà mmadụ, 49(8), 725.
• Ericsson, K. A., Krampe, R. T., & Tesch-Römer, C. (1993). Ọrụ nke ịma ụma mee n'ị nweta arụmọrụ ndị ọkachamara. Nyocha uche, 100(3), 363.
• Ericsson, K. A., Prietula, Nna -ukwu. J., & Cokely, E. T. (2007). Ime ọkachamara. Nyocha azụmahịa Harvard, 85(7/8), 114.
• Gladwell, Nna -ukwu. (2008). Ndị mpụga: Akụkọ ihe ịga nke ọma. Obere, Agba aja aja.
• Grabner, R. H. (2014). Ọrụ nke ọgụgụ isi maka ịrụ ọrụ na ngalaba nka nke chess. Ọgụgụ isi, 45, 26-33.
• Hambrick, D. NA., Oswald, F. L, Altmann, E. M., Meinz, E. J., Gobet, F., & Ogige Campitelli, G. (2014). Omume ụma na -eme: Ọ bụ ihe niile ọ ga -ewe iji bụrụ ọkachamara?. Ọgụgụ isi, 45, 34-45.
• Yin, Y., Wang, Y., Evans, J. A., & Wang, D. (2019). Ịkọpụta ike nke ọdịda n'ofe sayensị, mmalite na nchekwa. Ọdịdị, 575(7781), 190-194.