Het Klimaatakkoord is er duidelijk over; de wijkaanpak is een belangrijk instrument in het verduurzamen van de gebouwde omgeving in Nederland. Nederland telt 355 gemeenten die allemaal aan de slag moeten met het aardgasvrij maken van ruim 3000 wijken. Een ding is zeker; als ambtenaar werken aan deze energietransitie op wijkniveau betekent pionieren in een complexe omgeving met veel belanghebbenden en onzekere uitkomsten. Overal worden pilots gedaan, wielen uitgevonden en neuzen gestoten. In deze relatief nieuwe opgave hebben gemeenten de regie en doordat er op landelijk beleidsniveau weinig voorwaarden zijn opgesteld is er veel ruimte voor eigen invulling. Het ontbreken van duidelijke kaders en richtlijnen vraagt van ambtenaren om te durven experimenteren (uitproberen, leren en bijsturen) en in alle openheid deze leerervaringen zowel intern als extern (tussen gemeenten) te delen.

Het Kennis- en Leerprogramma van de VNG is druk doende om gemeenten voor deze opgave van de juiste competenties te voorzien. Vanuit deze doelstelling is het Instituut voor Briljante Mislukkingen (IvBM) aangehaakt en heeft op basis van archetypisch leren de leerlijn wijkaanpak energietransitie ontwikkeld. Deze leermethode, gebaseerd op patroonherkenning en storytelling, wordt gebruikt om ambtenaren te ondersteunen om op systematische en gestructureerde wijze hun ervaringen en inzichten te delen. Hiermee wordt gestimuleerd om te reflecteren op eigen projecten, te leren van zaken die anders hebben uitgepakt en het daadwerkelijk toepassen van deze lessen op (andere) projecten.

Health Deals zijn afspraken tussen de overheid en verschillende andere partijen, waaronder private partijen. Het gaat om concrete zorgvernieuwingen waarbij het niet wil lukken om de toepassing verder te krijgen dan bijvoorbeeld het lokale ziekenhuis, de zorginstelling of de regio. Het betreft zorginnovaties die maatschappelijk impactvol zijn, zoals het verbeteren van de kwaliteit van leven van de patiënt, of het vergroten van de efficiëntie in de keten. Om het lerend vermogen in deze context te vergroten is het van belang dat kennis vanuit specifieke Health Deals deelbaar wordt gemaakt naar andere Health Deals.

Kwalitatief onderzoek leeropbrengsten en deelbaar maken

Het IvBM zet zich in om de leeropbrengsten op basis van de Health Deals tot nu toe te maximaliseren. Daarbij wil het IVBM niet direct een waardeoordeel formuleren, maar wel op basis van ‘double-loop learning’ leeropbrengsten uitwisselen tussen afgeronde, lopende, startende en eventuele toekomstige Health Deals. Daarbij hanteren wij de volgende indeling:

• Learning after: leren van Health Deals die afgerond zijn;
• Learning while: stimuleren van een tussentijds leerproces bij Health Deals die nog lopen;
• Learning before: meedoen in de opstartfase van een Health Deal en stimuleren dat geleerd wordt van eerdere ervaringen.

De gezondheidszorg staat voor ingrijpende veranderingen. Meer maatwerk, de nadruk op kwaliteit van leven, doelgerichte financiering en een verschuiving naar ‘zelfmanagement’ van de patiënt. Vernieuwing die gepaard zal gaan met vallen en opstaan. Want nieuwe initiatieven lopen nu eenmaal niet altijd zoals gepland. En dat is maar goed ook. Innovatie ontstaat immers vooral door te leren van wat er niet werkt. Lerend vermogen is een teken van kracht. Maar daar is wel lef voor nodig. En een open dialoog.

Toch durven we vaak niet open te zijn als we onze doelen niet halen. Het Instituut voor Briljante Mislukkingen wil daar verandering in brengen. Want juist in een professionele omgeving zijn het vaak de mislukkingen die voor vooruitgang zorgen. Tijdens het leertraject zorg zetten wij ons in voor het vergroten van het lerend vermogen in de zorg. Dat doen we onder andere door de jaarlijkse uitreiking van de Briljante Mislukkingen Award in de Zorg en de publicatie van het Nederlands Tijdschrift voor Briljante Mislukkingen. Uiteindelijk willen we bijdragen aan het verhogen van de effectiviteit en efficiëntie van de gezondheidszorg door het activeren en enthousiasmeren van professionals en organisaties om te leren van uitkomsten en de aanpak van innovatieprojecten én om het geleerde te borgen in de organisatie en in de sector (double loop learning).

De gemeente is een dynamisch en complex systeem met veel interactie tussen verschillende schakels en niveaus. Hierdoor lopen vooropgezette plannen in praktijk soms anders dan gepland. In opdracht van de Gemeente Amsterdam hebben we het leertraject Briljant Mislukken opgezet en zijn we met twee afdelingen aan de slag gegaan. Het doel van het traject was om de kernwaarde ‘ we leren van fouten’ te benadrukken en zo de transparantie en het lerend vermogen binnen de organisatie te stimuleren. Hiervoor werd er allereerst een veilige omgeving gecreëerd waarin iedereen zich vrij voelde om ideeën en ook mislukte ideeën met elkaar te bespreken. De deelnemers werden uitgedaagd om op eigen werk en projecten te reflecteren, opzoek te gaan naar belangrijke lessen en deze vervolgens te delen. Een ander belangrijk onderdeel van het traject was een omgevingscheck waarmee er gekeken werd of er binnen de organisatie ruimte is voor het maken, delen en leren van fouten.

Vaste onderdelen van het programma waren inspiratielezingen, dialoogsessies waarin ervaringen en leermomenten werden gedeeld, het pitchen van eigen leermomenten en andere oefeningen afgestemd op veel voorkomende thema’s en problemen binnen de afdeling.

Met ondersteuning van het Ministerie van Buitenlandse Zaken reikte het IvBM de Award voor het beste leermoment de ontwikkelingssamenwerking uit met als achterliggend doel om bij te dragen aan meer transparantie en ondernemerschap in de sector. Het traject ging onder meer gepaard met leertrajecten binnen en buiten de muren van het Ministerie.

Een van de winnende casussen betrof de organisatie Text to Change (TTC), die in Oeganda een HIV/AIDS voorlichtingsquiz via SMS opzette. De door de autoriteiten toegedeelde code 666 riep echter veel vragen op bij partners. 666 is namelijk het duivelsgetal en de betrokken (christelijke) partners wilden daarom direct met het programma stoppen. Gelukkig kon de code uiteindelijk worden veranderd in 777… Het voorbeeld uit Congo onderstreept het evolutionaire karakter van projecten, het voorbeeld uit Oeganda het belang niet alleen op technische en externe factoren te letten. In beide inzendingen werd bovendien goed aangegeven dat er snel en duidelijk lessen zij geleerd voor de toekomst.